Onlangs had een van ons de sportieve schoenen aangetrokken en besloten deel te nemen aan een groepsles op de sportschool. Al snel werd duidelijk dat een aantal deelnemers de instructeur al kende van een andere les. Dit was overigens heel anders van aard dan deze sportles. Er waren er ook die heel specifiek hadden gekozen voor deze les. En dan had je de binnenlopers zoals ik. Geen idee wat het programma is, maar de les was op een gunstige tijd. Op een zeker moment besloot de instructeur iets te gaan doen wat blijkbaar niet gebruikelijk was. Een aantal vonden dat gelijk al niet zo prettig, maar de instructeur vroeg hen om even geduld te hebben en mee te doen. Het zou heel waardevol zijn, beloofde zij. Maar naarmate het langer duurde werd de weerstand ertegen voelbaar. Ik zag tweetallen met elkaar fluisteren, er werden hier en daar wat sarcastische opmerkingen gemaakt, er werd gelachen en niet door iedereen serieus meegedaan. Totdat iemand zei: ‘Ja hier kom ik niet voor...
'Hier kom ik niet voor. Dit zou toch een hele andere les zijn. Wat mij betreft heeft dit lang genoeg geduurd’. Daarop kreeg zij bijval van een aantal anderen. Tegelijk waren er mensen die zich heel duidelijk achter de instructeur schaarden en aangaven vooral zo door te willen en last te hebben van het verstorende gedrag van de groep die TEGEN is.
Ik zag het gebeuren en een gevoel van ongemak bekroop mij. Steeds meer mensen spraken zich uit als VOOR of TEGEN. Maar ik had geen mening. Wilde gewoon even sporten, maakte niet uit wat. Met mij nog twee anderen. Naarmate de discussie vorderde merkte ik dat wij, die ons niet uitspraken, steeds vaker gevraagd werden wat wij ervan vonden. Maar ik wilde me hier niet over uitspreken. Of eigenlijk ik had geen mening…dus ja. Vond voor beide wel iets te zeggen.
De instructeur maakte een einde aan de discussie en vervolgde de les. Na de les in de kleedkamer laaide de discussie weer op. En opnieuw werd er op ons, die zich nog niet hadden uitgesproken, druk uitgeoefend een ‘kamp’ te kiezen. Er was haast niet uit te blijven. Waarop een van ons zei “ja ik vond dat eigenlijk ook wel”. Daarmee werd het voor mij nog lastiger niets te zeggen. Ken je dat, dat je de sociale druk voelt een kant te kiezen terwijl je eigenlijk wel iets in beide kanten ziet…?
In het midden
Dit soort patronen zien wij in bijna alle groepen. Zowel binnen vriendengroepen en families, als in teams en organisaties. Zelfs op maatschappelijk niveau en op het wereldtoneel. Er ontstaat een patstelling rondom een onderwerp waarbij er twee ogenschijnlijk zeer tegenstrijdige meningen zijn. Beide kampen claimen de waarheid. En oefenen druk uit op degenen die zich nog niet hebben uitgesproken om een kant te kiezen. Om zo’n patstelling te doorbreken is het nodig om de (uit elkaar drijvende) verschillen te hanteren. Er zijn altijd duidelijk personen die proberen nog een brug te slaan. Er zijn altijd mensen die hun mening pushen. Er zijn mensen die zich bij een mening voegen. En er zijn mensen die in het midden willen blijven en gevraagd worden om een kant te kiezen. Zoals ook in het voorbeeld van de groepsles hierboven. Je hebt een sterk midden nodig om het verschil te kunnen hanteren. Maar wat wij vaak zien is het tegenovergestelde, het lukt mensen niet om uit de tegenpolen te blijven of vanuit een tegenpool naar het midden te bewegen. Het feit dat er geen sterk midden kan ontstaan is de oorzaak dat de twee polen in de polarisatie alleen nog maar groter worden. En daarmee blijft de verbinding uit. En wanneer dit vaker in een groep gebeurt krijg je een wij-zij en word je geacht altijd mee te stemmen met jouw groep. Of je het nu wil of niet.
Hoe herken je dit in jouw eigen groepen of teams?
Naast het onbehagelijke gevoel wat je wellicht herkent, zijn andere signalen:
- Mensen leggen elkaar identiteiten op. Bijvoorbeeld ‘wij zijn de ondernemers’ en jullie niet. Of ‘wij zijn van de menselijke maat’ en ‘jullie kijken alleen naar de cijfers’. ‘Jullie zijn alleen maar bezig met de techniek’ en ‘het gaat jullie alleen maar om de klant’. ‘Zij gaan gelijk maar blind doen’ en ‘zij blijven hangen in nadenken’. Dit maakt dat iemand niet meer iets anders kan zijn dan de identiteit die is opgelegd. Waarmee je mensen wegjaagt uit het midden en de polarisatie voedt.
- Mensen stellen geen vragen meer en beargumenteren hun eigen standpunt niet of nauwelijks. In plaats daarvan wordt er vooral munitie verzameld om het standpunt van de ander van tafel te vegen door dit als niet realistisch, onjuist, gebrekkig of minderwaardig te bestempelen: ‘logisch dat je dit denkt wanneer je niet alle feiten kent of het echte probleem niet snapt’.
- Mensen gaan elkaars goede intenties in twijfel trekken. Beschuldigen van handelen uit eigen belang, alleen maar dienen van de directie, gaan voor de eigen carrière. Vertellen over slechte ervaringen met de persoon die de slechte intenties van de ander zou bewijzen.
- Mensen gaan een genuanceerde mening, uitspraken vanuit het midden benoemen als onduidelijk, bedekt, onbetrouwbaar, soft, politiek correct etc. etc.. Een duidelijke mening, ja of nee, dat is het hoogste goed.
We zijn ook niet gewend om genuanceerd te zijn. Op veel plekken leerden we dat iets nu eenmaal goed of fout is. Daar kun je niet aan tornen. Kijk naar ons rechtssysteem of het onderwijs. Maar om polarisatie te hanteren en samenwerkingen te laten slagen is nuanceren juist nodig. Iets of iemand is goed en fout tegelijk.
Meer dan hoor en wederhoor
Wat dus helpt als er een strijd tussen twee kanten ontstaat, is een sterker midden. Het midden te verstevigen in plaats van druk op het midden uit te oefenen om een kant te kiezen. Alleen hoor en wederhoor is niet voldoende. Het vraagt degenen die een duidelijke kant kiezen te accepteren dat er ook mensen zijn die geen kant kiezen en dat dit juist goed is. Dat genuanceerd zijn geen teken is van zwakte maar juist helpend kan zijn. Niet omdat het midden het beter weet, maar omdat je via het midden met elkaar kan komen tot een manier van doen die recht doet aan alle partijen (beide polen en het midden). Dit vraagt om vaardigheden die niet eenvoudig zijn en tegelijkertijd hard nodig in het samenwerken in groepen. Zeker nu dat we steeds minder hiërarchisch organiseren. Het leuke is dat je deze vaardigheden kunt leren en zo in elke groep waar je onderdeel vanuit maakt het verschil kunt maken.
Conflicten hanteren
Conflicten en strijd horen bij de mens, het zal er altijd zijn. Leven is contrasten ervaren. Zelfs in onszelf. Polarisatie expert Bart Brandsma vertelt er mooi over in zijn ervaringen in het omgaan met polarisatie op de meest lastige plekken in de wereld. Hij zegt ook: 'vrede is niet een wereld zonder conflicten maar een lange periode met goed gehanteerde conflicten. Een conflict gaat maar voor een klein deel via het verstand. Rationele argumenten inbrengen of de harmonie willen brengen zijn alleen maar brandstof voor polarisatie.' Wat wil zeggen dat als conflicten er mogen zijn, dit bevrijdend werkt. Het normaliseert dat je mag zeggen wat je echt denkt of wat je boos maakt. Wat het vuur van de polarisatie blust. Wil je hier meer over lezen of horen luister dan naar het interview met polarisatie-expert Bart Brandsma op de Correspondent.
Wil je je eigen vaardigheden verbeteren, volg dan onze blog. In het najaar starten we ook met de training Samenwerken, dé 21st Century Skill. Of neem eens contact met ons op. Wellicht kunnen we iets voor jou en je team betekenen. Want weet: het is niet makkelijk maar wel te leren.
Reactie plaatsen
Reacties